Masyarakat
Indonesia saiki lagi padha ngarah dadi masyarakat industri, mula padha luwih
mentingake sinau ilmu-ilmu sing kaya sains
lan teknologi tinimbang sinau satra,
apa maneh sastra Jawa. Yen wis padha aras-arasen sinau sastra Jawa, anggone
ngenal sastrawan jawa iya luwih angel maneh. Masyarakat jawa uga kurang pedhuli
karo karya-karya sastra Jawa sing dadi budayane dhewe sing paling tuwa
tinimbang sastra liyane. Rosidi (1965:6) nyebutake yen Kesusastran Jawa kuwi
sing paling tuwa anan ing kabeh kepulawan Nusantara. Contone ana ing basa kawi,
sing terkenal yaiku Mpu Kanwa (ngarang Arjunawiwaha), banjur pengarang Jawa
Baru sing paling terkenal, yaiku Kijahi Jasadipura I lan II (nyadhur karya
sastra Jawa Kuna dadi Jawa Baru sing bentuke tembang).
Wong-wong anggone
maca karya sastra Jawa iki wis padha kurang minate, lan iki sing ndadekake ngrembakane
sastra Jawa rada seret. Kuwi mau bisa didelok saka angele golek buku-buku karya
sastra Jawa ana ing toko-toko buku. Ora mung ana ing toko buku sing angel
golekane, nanging ana ing perpustakaan-perpustakaan sekolah utawa dhaerah uga
mung sithik ditemokake. Yen buku-buku iki angel ditemokake, uga nyebabake
masyarakat sing mbutuhake buku utawa sing kepingin nyinauni sastra Jawa dadi
angel nemokake buku kasebut.
Sebab liyane sing
ndadekake serete ngrembakane sastra Jawa kuwi yaiku masyarakat Indonesia sing
luwih nrima budaya tutur sing wis ngoyot saka leluhur tinimbang budaya literasi
utawa budaya maca lan nulis. Saengga masyarakat kurang minat anggone maca lan
nulis sastra Jawa. Kamangka maca lan nulis sastra kuwi iya padha pentinge karo
nyinau ilmu-ilmu liyane. Prof. Riris K.
Toha Sarumpaet, M.Sc., Ph.D. (sastrawan Indonesia) uga nyebutake yen maca buku
sastra kuwi ana kaitane karo kuwalitas
bangsa. "Makin banyak membaca buku sastra, orang akan makin
pintar, makin kreatif, makin sensitif, bahkan juga makin toleran..." . Ana maneh
katrangan sing nyebutake manfaat saka sastra kuwi. Miturut Arief B. Kun ana ing
buku Ilmu Sastra Ruwet, Rumit, Dan Resah karyane
Yudiono, nyebutake yen sastra kuwi pancen ana manfaate. Kaya sing diucapake
John F. Kennedy (Presiden Amerika Serikat) yaiku, “Seandainya ada yang lebih banyak kaum politik memakai puisi dan lebih
banyak penyair tahu politik, saya yakin dunia yang kita diami ini menjadi
tempat yang sedikit lebih baik.”
Ananging ana ing Indonesia, masyarakat durung ngrasa yen
maca sastra utamane sastra Jawa kuwi penting lan ana manfaate. Ing lingkungan
pelajar, sastra jawa wis kurang diminati tinimbang sastra Indonesia. Amargine
sastra Indonesia kuwi luwih gampang dingerteni bahasane lan marga novel
Indonesia luwih akeh ditemokake tinimbang novel basa Jawa. Iki uga dadi salah
sijine sebab sing ndadekake pengarang utawa sastra Indonesia luwih dikenal
tinimbang pengarang sastra Jawa. Kudune ora mung novel sing nganggo basa Indonesia
sing disenengi, nanging sing jawa uga kudu disenengi. Iki amarga loro-lorone
padha pentinge diwaca, supaya sastra Indonesia lan sastra dhaerah padha luwih
maju kabeh.
Ana maneh sing nyebabake karya
sastra Jawa wis mulai seret lan saya ora dikenal karo masyarakate, yaiku angele
golek penerbit sing gelem nerbitke buku sastra jawa. Saiki wis arang penerbit sing gelem nerbitake
novel-novel jawa, margane para penerbit mau nganggep yen novel jawa ora duwe
nile komersial lan saiki wis angel anggone masarake. Mula kuwi akeh pengarang
sing mbiyayai dhewe yen arep nerbitke karyane. Contone yaiku Suparto Brata,
sastrawan jawa, sing golek biaya dhewe kanggo nerbitake bukune. Buku sing
diterbitke yaiku antologi cerkak Trem (2000), novel Donyane Wong Culika, lan
liya-liyane. Dheweke gelem ndanai dhewe amarga penerbit swasta ora gelem njupuk
resiko rugi marga ora payu bukune lan penerbit sing dibiyayai pemerintah ya wis
wegah karo sastra jawa.
Prawoto (1991:7) uga mbabarake yen
pengarang Jawa ngarepake banget ana penerbit-penerbit kaya PT. Pembangunan, PT.
Nusantara lan penerbit-penerbit sastra Jawa sing tenan-tenan tanggung jawab ing
segi kuwalitas komersial lan panyebarane. Yen kekarepan kuwi bisa kalakon,
mesthine buku-buku sastra Jawa bisa akeh nyebar ing masyarakat. Mula masyarakat
bisa padha nikmati buku mau kanthi gamapang anggone nggoleki.
Yen penerbit saya sithik sing gelem
nerbitake sastra jawa, buku-buku sastra jawa uga melu saya angel golekane. Beda
karo sastra Indonesia sing tekan saiki isih rame karo penerbitan buku, sastra
Jawa malah saya langka njedhule buku sastra. Iki ora mung disebabake karo
sithike penerbit sing gelem nerbitke buku sastra Jawa, nanging uga disebabake
karo awit langkane pejuwang sastra lan pengarang sastra Jawa. Padhahal wis ana
penghargaan arupa hadhiyah Rancage (nyediyakake duwit 5 juta) sing diprakarsai
Ajip Rosyidi kanggo para pejuwang sastra lan pengarang sing nerbitake buku
sastra dhaerah. Ananging tetep isih kurang narik kawigatene para penerbit buku
lan masyarakat jawa.
Beda karo saiki, jaman kamardikan
1945 nganti 1998, sastra jawa modern ngrembaka banget ana ing masyarakat. Iki
sebabe rega buku-buku sastra mau murah lan wektu kuwi durung ana buku karya
sastra kaya novel sing nganggo basa Indonesia. Wektu kuwi uga akeh pengarang
utawa penulis sing padha njedhul.
Prawoto (1991:7) nyebutake yen
sawise proklamasi, Balai Pustaka namung nyetak ulang lan nerbitake sepiraa wae,
yaiku namung buku 3 jawa saka taun 1960 tekan saiki. Banjur sastra buku malih
dadi sastra majalah. Majalah-majalah jawa kuwi sing penting banget kanggo
ngrembakane sastra jawa.
Nalika sastrawan Jawa padha tetep
setiya marang sastra Jawa, masyarakat jawa malah kurang saya wegah nggunakake
basa Jawa. Masyarakat jawa saiki akeh-akehe wis nggunakake basa Indonesia
kanggo basa padinan, saengga masyarakat kuwi kurang ngerti utawa ora dhong karo
basane sing dienggo ing karya-karya sastra Jawa. Iki uga sing nyebabake kurang
kurang tertarik, amargi ora ngerti basane karya sastra jawa mau.
Soeprapto (ana ing buku Kritik Esai Kasusasteraan Jawa Modern karya
Prawoto 1991:21) nyebutake yen ing 1982, George Quinn ( dhosen basa Indonesia
lan Malaya Universitas Sydney) ngandharake yen sastra Jawa kuwi luwih
memasyarakat tinimbang sastra Indonesia. Ananging pranyataane kuwi isih durung
dingerteni bener apa salah. Yen didelok saka kasunyatane, isih akeh uwong saka
kelompok etnis Jawa sing durung ngerti sastrane, yaiku sastra Jawa Modern.
Banjur njedhulake pitakonan kaya pira ta wong sing wis ngenal para sastrawan
Jawa? Pira ta wong sing wis maca karya-karya sastra Jawa kuwi? Dibandhingake
karo sastra Jawa sing tuturan (wayang kulit, ketoprak, lan liyane), sastra Jawa
sing tulis durung utawa kurang memasyarakat.
Sanadyan sastra Jawa saiki wis mulai
padha kurang digatekake karo masyarakat, nanging isih ana akeh pengarang sastra
Jawa sing aktif ngarang utawa nulis sastra Jawa. Para sastrawan kuwi tetep
nglairake karya-karya sastra Jawa. Sastrawan kuwi antarane yaiku St.
Iesmanasita, Suparto Brata, Any Asmara, Esmiet, Tamsir AS, Widi Widayat,
Hardjana Hp, lan liya-liyane.
Mula saka panjabaran ing ndhuwur mau
bisa jupuk dudutane, yaiku kurange minat masyarakat anggone maca lan nyinau
sastra jawa gawe serete perkembangan sastra jawa. Yen masyarakat wis padha ora
minat maneh, buku-buku utawa karya sastra bakale ora payu maneh utawa mung payu
sithik, saengga gawe penerbit aras-arasen anggone nerbitake buku sastra jawa
mau. Penerbit nganggep yen nerbitake buku mau ora nduwe nile komersial lan angel anggone ngedol. Iki
uga ndadekake masyarakat sing mbutuhake buku sastra jawa angel nemokake ana ing
toko-toko buku lan ana ing perpustakaan.
Yen miturut Rass (1985:10) sing
kekutip ana ing njero buku Sastra Jawa
Periode Akhir Abad XIX—Tahun 1920 (1996:23), nyebutake faktor sing
nyebabake ngrembakane sastra Jawa ora lancar kaya sastra liyane. Faktor kuwi,
yaiku masyarakat Jawa durung bisa nekakake penulis sing duwe bakat lan
kreativitas sing dhuwur, durung mampu ing bidhang keuwangan penerbit kangg
nerbitake buku, lan kurang minate masyarakat marang karya sastra Jawa.
Kabeh kuwi sing nyebabake kurang
dikenale para pengarang lan uga penulis sastra jawa. Sebab-sebab sing liya sing
nyebabake kurang dikenale para sastrawan jawa uga isih akeh, ing nduwur kuwi
namung sepiraa sebab sing umum.
Solusi kanggo mbantu ngatasi perkara kurang dikenale
sastrawan Jawa karo masyarakat, yaiku kapisan masyarakat maca karya sastra jawa
akehe namung kanggo hiburan, saengga njedulake perkara antarane hiburan lan
nilai estetis ing karya sastra mau. Mula kuwi, kanggo narik kawigaten para
pamaca, pengarang kudu nggatekake kaselarasane nile hiburan karo nile senine.
Saengga penerbit uga dadi luwuh tatarik nerbitake. Yen buku sastra jawa wis
mulai nyebar, mula otomatis para pengarange uga padha dikenal karo masyarakat.
Kapindho, para pengarang gawe website kanggo ngenalake
karyane dheweke sing bisa nambah referensi kanggo masyarakat sing pengen ngenal
sastra jawa. Lan uga bisa ngenal para pengarang utawa pejuwang sastra jawa.
Contone website duweke Suparto Brata, yaiku www.supartobrata.com. Suparto duwe pengarep-arep kanggo
sastra jawa supaya dadi sastra dunia.
Katelu, institusi utawa perguruan tinggi sing nduwe
program studi sastra jawa, nguwei konstribusi kanggo sastra jawa supaya terus
ngrembaka lan ora dilalekake karo para mudha lan masyarakat jawa utamane.
Nanging ora mung institusi utawa perguruan tinggi, masyarakat lan uga
pamerintah iya kudu nguwei konstribusi kanggo sastra jawa kuwi. Yen karya-karya
sastra jawa wis nyebar ing tengah-tengahing masyarakat, pengarang utawa
penulise uga luwih gampang dikenal karo masyarakat.
Sumber :
·
Buku :
Rosidi, Ajip.
1965. Ikhtisar Sejarah Sastra Indonesia. Bandung:
Binacipta.
Prawoto, Poer
Adhie. 1991. Kritik Esai Kasusasteraan Jawa
Modern. Bandung: Angkasa.
Mardianto,
Herry, dkk. 1996. Sastra Jawa Modern
Periode 1920 sampai Perang Kemerdekaan. Jakarta: Pusat Pembinaan dan
Pengembangan Bahasa.
Pardi, dkk.
1996. Sastra Jawa Periode Akhir Abad
XIX--Tahun 1920. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa.
KS, Yudiono.
2000. Ilmu Sstra Ruwet, Rumut, dan Resah.
Semarang: Mimbar.
·
Website :
Tiwiek
S.A.. 2010. “[Buku] Sepinya Penerbit
Sastra Jawa”.
http://cabiklunik.blogspot.com/2010/02/buku-sepinya-penerbit-sastra-jawa.html.24/5/2015.
Adiya, Intan Nukhi. “Tugas Prosa Jawa Intan”. http://www.academia.edu/9376443/tugas_prosa_jawa_intan.
24/5/2015.
0 komentar:
Posting Komentar